Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλονίκη
Γράφει η Μαργαρίτα Κούτσαρη
Ο κοινωνικός αναβρασμός που δημιούργησε η κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα πήρε δύο μέρες για να φτάσει στη Θεσσαλονίκη. Στις 16 Νοέμβρη 1973 φοιτητές και φοιτήτριες της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ -ύστερα κι από την αποβολή τεσσάρων συναδέλφων τους και μετά από διήμερες κινητοποιήσεις- πήραν απόφαση για κατάληψη του χώρου του Πολυτεχνείου, στηρίζοντας τους φοιτητές καταληψίες της Αθήνας και διακηρύσσοντας την αντιδικτατορική τους στάση.
Αρχικά, η κατάληψη συγκροτήθηκε από φοιτητές και φοιτήτριες της σχολής Αρχιτεκτόνων. Με την έναρξή της, όμως, οι εκκλήσεις των καταληψιών για προσέλευση φοιτητών από όλες τις σχολές του ΑΠΘ, οδήγησε εν τέλει στην πραγματοποίηση Γενικών Συνελεύσεων κατά σχολή, το απόγευμα της 16ης Νοέμβρη, από τις οποίες προέκυψαν Συντονιστικές Επιτροπές. Ακολουθώντας το πρόταγμα της κατάληψης του ΕΜΠ, από αυτές τις επιτροπές εκλέχθηκαν εκπρόσωποι, οι οποίοι αποτέλεσαν την Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα, ενώ παράλληλα σχηματίστηκαν κι άλλες επιτροπές για την υγιή λειτουργία της κατάληψης (Σίτισης, Επικοινωνίας, Ιατρικής Περίθαλψης, Άμυνας, κλπ). Η κατάληψη δεν είχε αποκλειστικά αντιδικτατορικό χαρακτήρα, κάτι που επιτεύχθηκε μέσα από τις εσωτερικές διεργασίες και την πολιτική ζύμωση που πραγματοποιήθηκε εντός της, πολιτικοποιώντας δηλαδή τα αρχικά φοιτητικά αιτήματα.
Η κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ δεν μπόρεσε να προσεγγίσει το μέγεθος και τον αντίκτυπο αυτής στην Αθήνα. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου λειτούργησε μειονεκτικά για την εξωστρέφεια της κατάληψης, καθώς το 1973 το Πολυτεχνείο δεν βρισκόταν στο κέντρο του αστικού ιστού. Ελάχιστοι -πέρα των ίδιων των φοιτητών- προσέγγισαν τον χώρο τόσο λόγω τοποθεσίας, όσο και λόγο του έντονου παρακρατικού φαινομένου στην πόλη, καθώς η συχνότητα των τραμπουκισμών που δεχόταν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες με πολιτική δράση έκαναν δυσμενή την ευρύτερη εμπλοκή της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η απήχηση της κατάληψης στον ελληνικό λαό και συγκεκριμένα στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης έφθασε γρήγορα σε τέλματα, ενώ οι εξελίξεις στην Αθήνα έμεναν να οδηγήσουν στη λήξη της.
Η είδηση της εισβολής του τανκ στο Πολυτεχνείο της Αθήνας έφτασε στην Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης λίγες ώρες αργότερα. Με εντολή του χουντικού πρύτανη Ευάγγελου Σδράκα, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την έξοδο των φοιτητών από τη Συντονιστική Επιτροπή και τις αρχές του στρατού που είχε περικυκλώσει το κτήριο. Παρά την απαίτηση της ΣΕ να μην πραγματοποιηθούν συλλήψεις, με την έναρξη της εκκένωσης ξεκίνησε η βίαιη προσαγωγή των καταληψιών. Μετά τον ξυλοδαρμό των φοιτητών που εξέρχονταν του κτιρίου, η αρχές προχώρησαν στη σύλληψη τουλάχιστον εκατό πενήντα φοιτητών και φοιτητριών.
Από την επόμενη μέρα, όπως και στην Αθήνα, οι δικτατορικές αρχές επέβαλλαν στρατιωτικό νόμο. Οι κρατούμενοι υπεβλήθησαν σε βασανιστήρια και ανακρίσεις, ενώ και μετά την μετάβαση στη νέα χούντα, εξακολουθούσε ένας αριθμός συλληφθέντων από τις καταλήψεις της 17ης Νοέμβρη να βρίσκεται υπό κράτηση. Το κλίμα τρομοκρατίας που κυριάρχησε με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου συνδυάστηκε με νέα κύματα συλλήψεων μέχρι και την πτώση της χούντας. Το τέλος του δικτατορικού καθεστώτος σηματοδοτεί η απελευθέρωση και των τελευταίων είκοσι πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές Διαβατών και το Τμήμα Μεταγωγών στις 26 Ιουλίου 1974.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στα Γιάννενα
Γράφει ο Δημήτρης Θεοδωρίδης
Η φράση «Ήταν και εδώ ένα μικρό Πολυτεχνείο» είναι ό,τι πιο εύστοχο έχει ειπωθεί για την περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου στα Γιάννενα. Και πράγματι έτσι είναι, μιας και σε αυτήν την πόλη, με το δικό της μικρό Πανεπιστήμιο, αξίζει ένα μέρος του αγώνα για την πτώση της χούντας.
Από την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, επικράτησε αναστάτωση, με φοιτητές και καθηγητές να φωνάζουν συνθήματα κατά της δικτατορίας σε συγκέντρωση που έκαναν στον προαύλιο χώρο. Αυτή αποτέλεσε και την πρώτη, πανελλαδικά, συγκέντρωση κατά του πραξικοπήματος. Από τότε και έπειτα, το Πανεπιστήμιο αποτελούσε ένα κόμβο αντιχουντικής και αντιφασιστικής δράσης. Η συνθήκη που επικρατούσε ήταν συχνές έφοδοι στα σπίτια «ανήσυχων» φοιτητών και οικογενειών εξόριστων και, φυσικά, το παλιό Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στην οδό Δομπόλης, να περιτριγυρίζεται καθημερινά από κατασταλτικούς μηχανισμούς της χούντας και την Ασφάλεια. Μέχρι και το 1971 δεν υπήρξαν πολλές πολιτικές δράσεις, με το ΚΚΕ, την ΚΝΕ και τις υπόλοιπες οργανώσεις της Αριστεράς να βρίσκονται στην παρανομία. Ωστόσο, η θέληση του φοιτητόκοσμου για οργάνωση οδηγούσε σε συγκεντρώσεις με την κάλυψη των «πάρτι» σε σπίτια, όπου ανταλλάσσονταν πληροφορίες και γίνονταν πολιτικές ζυμώσεις.
Το 1972, με το πειθαρχικό του καθηγητή Φάνη Κακριδή για τη στάση του υπέρ φυλακισμένων από τη δικτατορία, πλήθος κόσμου αντέδρασε και οργανώθηκε μια μεγάλη συγκέντρωση. Η ίδια χρονιά σημαδεύτηκε από προσπάθειες συνελεύσεων και το γεγονός ότι δεν γίνονταν νέες εγγραφές μελών στο Φοιτητικό Σύλλογο, ώστε οι διορισμένοι «συνδικαλιστές» από τη χούντα να εκλεγούν ξανά (όπως είναι γνωστό, οι λίστες των υποψηφίων στα Δ.Σ. καταρτιζόταν από τον στρατιωτικό επίτροπο). Τότε, ξεκίνησαν να μαζεύονται υπογραφές και έγιναν κάποιες συγκεντρώσεις για την κατάργηση του διορισμένου Διοικητικού Συμβουλίου και τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών. Κυκλοφόρησε μια καταγγελία από μια νέα φοιτήτρια, την Πόπη Βουτσινά- γνωστή ως «μικρή Αντιγόνη», να παραταθούν οι προθεσμίες εγγραφών. Η Βουτσινά στιγματίστηκε, όπως και ο Παναγιώτης Νούτσος, μετέπειτα καθηγητής και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που προειδοποιούσε για «μαγειρεμένες» εκλογές.
Το Φεβρουάριο του 1973 η Βουτσινά και άλλοι φοιτητές πέρασαν πειθαρχικό, στο οποίο είχαν τη στήριξη 150 νεολαίων που φώναζαν μαζί με τα υπόλοιπα αντιχουντικά και αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα. Λίγο αργότερα, ακολούθησε η σύλληψή της, καθώς και του Νίκου Ράπτη, που επί έξι μήνες βασανιζόταν στα μπουντρούμια της ΕΣΑ (από το Μάρτη έως τον Αύγουστο του 1973). Από εκείνο το σημείο και μετά το Φοιτητικό Κίνημα στα Γιάννενα μαζικοποιήθηκε.
Λίγους μήνες μετά, το Νοέμβρη του 1973, έφτασε η είδηση για τις καταλήψεις πρώτα της Νομικής και έπειτα του Πολυτεχνείου της Αθήνας. Όλα είναι μονόδρομος πλέον! Ξεκινούν και εδώ οι πρώτες κρυφές διαδικασίες και δράσεις φοιτητών για την οργάνωση του δικού τους αγώνα ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Στις 15 και 16 Νοεμβρίου οργανώνεται κατάληψη του αμφιθεάτρου με τη διεξαγωγή Γενικής Συνέλευσης, όπου συμμετείχαν πάνω από εφτακόσιοι φοιτητές και φοιτήτριες και η οποία κατέληξε σε κατάληψη της ΦΜΣ και της Φιλοσοφικής Σχολής, και φυσικά μεγάλη πορεία στην πόλη, η οποία χτυπήθηκε και διαλύθηκε. Στις 17 Νοέμβρη οι φοιτητές βρήκαν το Πανεπιστήμιο γεμάτο με ασφαλίτες.
Ο αγώνας των φοιτητών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων έμεινε άξια στην ιστορία ως ένα «μικρό Πολυτεχνείο», με πολλές σίγουρα δυσκολίες, αλλά με τους νεολαίους της εποχής να έχουν το βλέμμα στραμμένο στον κόσμο που θέλουν να φτιάξουν.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Πάτρα
Γράφει ο Αλέξανδρος Σκλάβος
Το αντιδικτατορικό κίνημα στην Πάτρα ξεκίνησε το 1972, με την επιθυμία των φοιτητ(ρι)ών για ελεύθερη εκφορά λόγου και ιδεών να έρχεται σε αντιδιαστολή με την νοθεία που αποκαλύφθηκε στις φοιτητικές εκλογές που προκηρύχθηκαν από το κράτος.
Το Φλεβάρη του 1973 πραγματοποιήθηκε συνέλευση στο παράρτημα -όπου οι φοιτητές μπήκαν αυτοβούλως- η οποία κράτησε δεκαέξι ώρες και συμμετείχαν 1300 φοιτητές. Η συνέλευση πήγε και ένα βήμα παρακάτω στην οργάνωση του κινήματος, εκλέγοντας επιτροπή αγώνα.
Η πρώτη διαδήλωση κατά της χούντας έγινε τον Μάρτιο του 1973, όταν δεν δόθηκε στους/στις φοιτητ(ρι)ες χώρος να μαζευτούν να συνομιλήσουν. Τελικά, κατέληξαν στην εστία του πανεπιστημίου όπου και παρέμειναν εγκλωβισμένοι, ανακηρύσσοντας τον χώρο ως Πανεπιστημιακό Άσυλο. Λίγο αργότερα, οι δυνάμεις της αστυνομίας εισέβαλαν και ακολούθησαν οχτώ συλλήψεις.
Η δίκη των 8 πραγματοποιήθηκε στις 10 Αυγούστου του 1973, ημερομηνία που επιλέχθηκε σκοπίμως για να μην υπάρχουν πολλές/οι φοιτητ(ρι)ες στην πόλη λόγω καλοκαιριού. Ωστόσο, αποτέλεσε κόμβο για το κίνημα της Πάτρας. Σε αυτόν τον χρόνο ξεκινάει, λοιπόν, η εξέγερση του Πολυτεχνείου Αθήνας. Το πρωί στις 15 Νοεμβρίου, εισήλθαν στο παράρτημα φοιτητές και πραγματοποίησαν συνέλευση με χίλια άτομα. Το διακήρυξαν «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Πάτρας» και ξεκινούν κατάληψη.
Για την λειτουργία της κατάληψης συγκροτήθηκαν διάφορες οργανωτικές επιτροπές, ενώ με την βοήθεια κάποιου ερασιτέχνη δημιουργήθηκε ραδιοφωνικός σταθμός ώστε να υπάρχει συνεχής ενημέρωση για την πόλη. Παράλληλα, οι φοιτητές φτιάχνουν προπαγανδιστικό υλικό τόσο ενάντια στη χούντα όσο και με διεθνιστικά μηνύματα, ενώ έχουν συνεχή τηλεφωνική επικοινωνία με την Αθήνα. Εντός του παραρτήματος από την πρώτη κι όλας μέρα πραγματοποιήθηκαν συναυλίες και σατιρικές παραστάσεις. Ο κόσμος της πόλης αγκάλιασε μαζικά την κατάληψη και στήριξε έμπρακτα τους/τις φοιτητ(ρι)ες.
Στις 17 Νοέμβρη διοργανώνεται μια πολύ μαζική πορεία στην πόλη. Όταν έγιναν γνωστά τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο της Αθήνας αλλά και η πρόθεση να υπάρξει στρατιωτική επέμβαση και εκκένωση της κατάληψης, αποφασίζεται η διαφυγή προκειμένου να μείνει ζωντανό το κίνημα της πόλης. Γλιτώνουν όλοι με τη βοήθεια κόσμου που τους φυγαδεύει, αλλά την επόμενη μέρα ακολουθούν μαζικές συλλήψεις. Ωστόσο, ένα μεγάλο κομμάτι φόβου έσπασε εκείνες τις μέρες.
Το κίνημα στην Πάτρα άφησε ανεξίτηλο στίγμα στην πόλη με ανατροπή των πολιτικών συσχετισμών στο εργατικό κέντρο, αύξηση της πολιτικοποίησης του κόσμου και άνοδο των κομμουνιστικών, σοσιαλδημοκρατικών και αριστερών ρευμάτων. Η λειψή δημοκρατία της περιόδου της μεταπολίτευσης δεν άφησε ικανοποιημένο τον πυρήνα της πρωτοπορίας του κινήματος της εποχής και διέψευσε τις ελπίδες του κόσμου. Όμως, η περίοδος του αντιδικτατορικού αγώνα δημιούργησε μια γενιά που αντιλαμβανόταν ότι είναι φορέας μιας διαφορετικής αντίληψης και ενός συνολικότερου οράματος διεκδίκησης μιας άλλης κοινωνίας ελευθερίας και ειρήνης για τις ανάγκες των πολλών.
